De herinnering

In heel Marokko zijn sporen van het joodse leven terug te vinden. Maar in Zuid Marokko leeft de herinnering nog voort. Het is een schrijnende herinnering die bol staat van gemis en onbegrip. Evenzeer bij de vertrokken joden zelf. In 2009 heeft het Joods Museum in Amsterdam er een tentoonstelling over gehouden. En dit was de conclusie: ‘De missionarissen van de (Jewish)Agency schetsten de argeloze Marokkaanse Joden een rooskleurig beeld van het beloofde en beloftevolle land waar ze heen gingen. Zij wisten niet wat hun te wachten stond, en dat was weinig goeds.’ Het duurde tot in de jaren negentig eer ze ‘hun’ cultuur weer oppakten. In Marokko zelf was het niet veel anders. De gaten die de families die daar eeuwen lang gewoond hadden in de toch al vaak kleine gemeenschappen achterlieten, zijn nooit meer opgevuld. Wij hoorden en zagen het bij bezoeken aan de plekken van waaruit in 1956 de laatste joden vertrokken waren. Oude mensen hebben het er nog steeds over hoe eerst de Rabbi’s weggingen en hoe toen de families wel moesten volgen. In Tahala liet iemand aan ons een oud bevolkingsregister uit de Franse tijd zien met de namen van alle leden van de joodse families. Hij heeft het geërfd van zijn vader en koestert het in de hoop dat ze nog eens terugkomen. In sommige stadjes en dorpen zoals Ilfrane zijn de Marokkanen zelf begonnen de inmiddels vervallen synagogen op te knappen, soms met hulp van joden uit Amerika. Op het internet schrijft een afstammeling hoe hij hoopt dat er ooit nog eens een negental aanwezig zal zijn om een dienst te houden. Onderschrift: In Ilfrane werken moslims vrijwillig aan het herstel van de Mellah, maar in de winter van 2014/15 is veel werk teniet gedaan door heftige regenval en overstromingen. Marokko ZW 37